Hai ông 'quốc bảo' sâm Hàn trồng… sâm Việt

[Xuan]

Thiên Thảo

15/01/2024 06:25 GMT+7

Một ngày đẹp trời, tôi gặp hai nhà khoa học được coi là 'quốc bảo' của giới nghiên cứu nhân sâm Hàn Quốc tại Lạc Dương, Lâm Đồng. Điều thật thú vị là họ đến đây để trồng sâm VN.​

Tôi gặp họ tại vườn sâm Việt tươi tốt ở Lạc Dương mấy lần. Nhưng lần nào tôi xin phép phỏng vấn hai nhà khoa học là GS-TS Park Jeong-hill (ĐH Quốc gia Seoul, nguyên Chủ tịch Hội Nhân sâm Hàn Quốc) và TS Yun-Hyun Yu (nguyên Giám đốc Viện Nghiên cứu tài nguyên sinh học của KT&G - Hàn Quốc, thực hiện các nghiên cứu về cả việc trồng nhân sâm và thuốc lá) để viết báo, song cả hai đều từ chối. Đến lần này thì họ đồng ý.

Duyên nợ với sâm Việt​

GS Park và TS Yu tới VN để trồng sâm VN (SVN) là bởi cả hai có mối "thâm tình" với GS-TS Nguyễn Minh Đức (nguyên giảng viên Trường ĐH Y Dược TP.HCM, hiện công tác tại Khoa Dược - Trường ĐH Tôn Đức Thắng) và TS Lê Thị Hồng Vân (giảng viên Trường ĐH Y Dược TP.HCM). GS Park và GS Minh Đức là hai nhà khoa học nổi tiếng trên thế giới về nghiên cứu sâm, cả hai gặp nhau từ năm 1998 và giữ mối liên hệ trong hợp tác nghiên cứu khoa học từ nhiều năm nay. Từ năm 2012, nhóm nghiên cứu Việt - Hàn đã thực hiện những chuyến đi khảo sát các vùng trồng SVN để hiểu hơn tình hình phát triển của dược liệu quý này. Với niềm đam mê bảo tồn và phát triển cây sâm "quốc bảo", các nhà khoa học đã thuyết phục TS Yu, người có kinh nghiệm hơn 30 năm nghiên cứu trồng nhân sâm, cùng tham gia dự án bảo tồn, di thực và phát triển trồng SVN.

GS-TS Park Jeong-hill và TS Yun-Hyun Yu tại vườn sâm Việt kết hợp với các nhà khoa học VN trồng tại Lâm Đồng
Quang Viên


"Đây là một thách thức đáng kể đối với TS Yu và các nhà khoa học trong nhóm nghiên cứu, bởi việc di thực SVN đến Lâm Đồng - một vùng đất xa lạ với họ và với phương pháp trồng trọt mới, đã khiến các thành viên trong nhóm cũng rất lo lắng về dự án này", TS Vân tâm sự.

Sự thành công trong việc trồng SVN trên vùng đất không phải là bản địa của nó là nhờ "team" nhà khoa học Việt - Hàn hội tụ đầy đủ tâm huyết, chất xám, kinh nghiệm trồng sâm... Họ đã xác lập kỷ lục chưa từng có: Lần đầu tiên SVN được trồng đại trà trên cánh đồng bằng phẳng với mái che nhân tạo, phân bố trồng sâm xa nhất về phía nam, gần đường xích đạo nhất (vĩ độ 12 độ bắc) của các loài Panax. Lần đầu tiên SVN được di thực và trồng lớn thành công tại Lâm Đồng, nơi có độ cao thấp (tương đương 1.400 m), nhiệt độ trung bình cao hơn và cách xa vùng sâm bản địa.
Cách đây khoảng hơn 3 năm, chúng tôi đã được thâm nhập vườn sâm "giấu" của họ. Dịp này, vườn sâm đến kỳ thu hoạch. Tôi đã rất ngỡ ngàng khi một công ty dược phẩm danh tiếng đã đến đây mua 88 kg củ sâm với giá hơn 6 tỉ đồng. Lúc đó, nhìn thành quả bước đầu ai cũng cảm xúc. Tôi thấy TS Yu, người đảm nhận hầu hết kỹ thuật trồng, chăm sóc sâm ở vườn này, gương mặt rạng rỡ và nụ cười mãn nguyện. Tôi hỏi là một người Hàn và gần cả cuộc đời gắn bó với cây nhân sâm của nước mình, tại sao ông lại sang đây trồng sâm Việt, TS Yu tâm tình: "GS Park đã đề nghị tôi phát triển công nghệ trồng SVN vào năm 2012. Tôi nói với anh ấy tôi có thể làm điều đó sau khi quan sát khu vực trồng SVN và điều kiện môi trường. Ở nước tôi, trồng nhân sâm theo mô hình công nghiệp đã thành công rất lâu rồi. Nước bạn có sâm Việt là loại sâm quý nhưng chưa trồng và phát triển theo hướng công nghiệp. Một số người còn hoài nghi sâm Việt di thực khó thành công. Và tôi đến đây để thử thách và chứng minh điều ngược lại. Nói cách khác là tôi có duyên nợ với sâm Việt".

GS Park (trái) và TS Yu tại vườn sâm Việt ở Lâm Đồng
Quang Viên
Còn GS Park có chia sẻ thú vị: "Tôi đã nghiên cứu sâm từ rất lâu. Tôi đã bất ngờ khi lần đầu tiên phân tích hàm lượng saponin của SVN (sâm Ngọc Linh - PV), và thấy hàm lượng saponin cao hơn rất nhiều so với các loài sâm (Panax) khác. Năm 2012, TS Yu và tôi, cùng hai nhà khoa học VN gồm GS Đức và TS Vân, đã thăm vườn trồng SVN tại núi Ngọc Linh. Từ đó, chúng tôi quyết định hợp tác và phát triển SVN thành một sản phẩm hàng đầu thế giới đại diện cho VN, giống như nhân sâm Hàn Quốc".

Vị tiến sĩ đáng kính​

Vườn sâm Việt của tình hữu nghị Việt - Hàn thành công hơn cả mong đợi có sự đóng góp của bộ tứ các nhà khoa học. Tuy nhiên, công lao lớn nhất phải nói đến ngài tiến sĩ về hưu Yun-Hyun Yu. Có thể lần đầu tiên, ông Yu xuất hiện trên truyền thông VN, nhưng câu chuyện ông "xa xứ" sang VN để kết duyên với sâm Việt đã gần 10 năm rất đáng ngưỡng mộ.
Gần 10 năm, tại thung lũng hoang vắng nằm ở xã Đạ Sar (H.Lạc Dương, Lâm Đồng) có một ông "quốc bảo" nhân sâm cặm cụi trồng sâm Việt. Bên ông có một vài kỹ sư và nhân viên người Việt phụ việc và mấy con chó canh giữ vườn sâm quý. Gần 10 năm, trên một khoảnh đất ban đầu rộng chừng 3.000 m2 dùng phương pháp nghiên cứu trồng sâm Việt, nay đội ngũ các nhà khoa học trồng sâm đã bắt đầu phát triển mô hình này với diện tích lên đến 50.000 m2 và "chủ xị" kỹ thuật trồng, chăm sóc vẫn là TS Yu. "Ở bên Hàn, TS Yu là người thành công, rất nổi tiếng và đủ đầy về kinh tế, nhưng ông vẫn chấp nhận đến đất nước xa xôi này, chấp nhận xa gia đình và cuộc sống tiện nghi vì cây SVN. Thật đáng quý!", TS Vân cảm động nói.

Vài lần được GS Minh Đức và TS Hồng Vân mời lên tham quan vườn sâm, chúng tôi rất ngạc nhiên khi nhìn các luống sâm con mọc lên như giá. Cạnh đó là những luống sâm nhiều tuổi hơn xanh mướt. Đã mắt nhất là nhìn những luống sâm đang đơm hoa, kết quả. Những chùm ken kín quả đỏ, điểm chấm đen đặc trưng của sâm Việt khoe sắc khiến ai cũng thích thú. Thật sự, chúng tôi cũng đã đến những vùng bản địa trồng sâm Việt (sâm Ngọc Linh, sâm Lai Châu), nhưng chưa thấy ở đâu sâm Việt lại phát triển tốt và có tỷ lệ hạt trên mỗi chùm cao đến vậy.
"Năm 2014, TS Yu đã có mặt tại đây. Lúc đó bắt đầu mua hạt sâm giống Việt về trồng, kết quả nảy mầm phát triển chồi lá đạt hơn 80%. Tiếp tục chăm sóc đến năm thứ 3, sâm lần lượt nở hoa, ai cũng mừng, còn tôi như muốn khóc. Được vậy phần lớn là nhờ TS Yu", TS Vân bồi hồi kể lại.
Đến vườn sâm Việt của nhóm nhà khoa học Việt - Hàn, chứng kiến TS Yu, nay đã ngoài 70 tuổi cẩn trọng, tỉ mỉ chăm sóc từng cây sâm, chúng tôi có cảm nghĩ rằng dường như ông xem hàng trăm ngàn cây sâm Việt kia như con, lắng nghe từng cơn nóng lạnh của thời tiết, biết được "sức khỏe" của nó để chăm sóc…​

 

[Xuan]

Sâm Việt bạt ngàn ở Trung Quốc
​

Thiên Thảo

19/12/2023 08:31 GMT+7

Trong lúc các nhà khoa học còn những ý kiến khác nhau về phẩm chất, giá trị của sâm Lai Châu, thì thực tế đang đặt ra rất nhiều vấn đề cần giải quyết để phát triển sâm quý Việt Nam thực sự là "quốc bảo". Một trong những vấn đề đó là sự bát nháo của thị trường sâm.​

Vừa trở về sau chuyến đi 8 ngày tại Trung Quốc qua những vùng trồng các loại sâm nổi tiếng của thế giới, TS Lê Thị Hồng Vân (Khoa Dược, Đại học Y Dược TP.HCM), người dành nhiều tâm huyết nghiên cứu, trồng sâm Việt, chia sẻ với Thanh Niên những sự thật gây sửng sốt.

Sâm Việt (thứ Lai Châu) trồng bạt ngàn ở Vân Nam, Trung Quốc
NHÂN VẬT CUNG CẤP

Ông giáo "đại gia" trồng sâm Việt​

TS Lê Thị Hồng Vân cho biết trong chuyến thăm và thu thập mẫu sâm để nghiên cứu ở các vùng trồng sâm tại Trung Quốc, chị khởi hành từ tỉnh Cát Lâm (nơi trồng sâm Hàn Quốc) và đến tỉnh Sơn Đông (nơi trồng sâm Mỹ). Chặng cuối, nhà khoa học trẻ này đến Vân Nam và tại đây chị rất bất ngờ khi thấy ở H.Kim Bình (giáp biên giới Việt Nam), người Trung Quốc trồng bạt ngàn sâm Việt Nam (thứ sâm Lai Châu).

TS Lê Thị Hồng Vân tại vườn sâm thứ Lai Châu do người dân Vân Nam, Trung Quốc trồng
NHÂN VẬT CUNG CẤP

Biết TS Lê Thị Hồng Vân là nhà khoa học đã và đang nghiên cứu các loại sâm, trong đó có sâm Việt Nam, nên một ông giáo từng là hiệu trưởng và chủ của nhiều trường học ở địa phương đã chia sẻ rất nhiệt tình. Theo TS Vân, ông giáo này giàu có là nhờ trồng sâm Lai Châu (SLC), mỗi năm thu khoảng 20 tấn. Tại cơ ngơi khang trang ở H.Kim Bình, ông giáo "đại gia" Trung Quốc đã mời cô tiến sĩ trẻ Việt Nam loại rượu mà ông ngâm từ SLC. TS Hồng Vân cho biết đó không phải những bình rượu ngâm một vài củ sâm mà cả vài chục ki lô gam sâm tươi trong những vại vài trăm lít.

Vị hiệu trưởng các trường tiểu học và phổ thông tư thục này cũng đưa TS Vân đi thăm khu trồng sâm của ông và bạn bè. "Ông ấy trồng sâm ở độ cao khoảng 2.000 m, dưới tán lá rừng. Điều ngạc nhiên là cách trồng cũng rất đơn giản chứ không bài bản như ở Việt Nam, nhưng cây sâm vẫn phát triển rất tốt", TS Vân cho hay. Khi TS Vân hỏi người dân ở đây chủ yếu trồng sâm gì thì ông giáo cũng rất tử tế nói ông và người dân trồng sâm Việt Nam.

Sâm Lai Châu trên nóc nhà của người dân H.Kim Bình, Vân Nam (Trung Quốc)
NHÂN VẬT CUNG CẤP
Chúng tôi đặt câu hỏi: "Như vậy người Trung Quốc qua Việt Nam lấy giống, cụ thể là SLC về trồng tại nước họ?". TS Hồng Vân khẳng định không phải như vậy. Cô lý giải tỉnh Vân Nam có diện tích lớn hơn cả nước ta. Toàn tỉnh Vân Nam nằm ở độ cao trung bình khoảng 1.980 m, thổ nhưỡng phù hợp để SLC phát triển. Từ lâu, người dân ở đây đã phát hiện sâm này ở vùng đất họ sinh sống và dùng nó như bài "thuốc giấu". Sau này họ mới trồng với số lượng nhiều. "Điều đáng mừng là người dân trồng SLC tại Trung Quốc gọi SLC là sâm Việt Nam", TS Hồng Vân chia sẻ.

Trồng sâm Việt trên… nóc nhà​

Tiến sĩ Vân cho biết trong chuyến đi cô còn may mắn được ông giáo kể trên lấy xe chở vào khu làng của người dân tộc Dao. Người dân làng này gọi sâm Việt Nam cho thứ SLC là Yesanchi (dã tam thất). Yesanchi được đề cập trong 2 bài báo công bố trên tạp chí nổi tiếng thuộc Hiệp hội hóa học Mỹ (Journal of Natural Products) vào năm 2002 và một bài trên tạp chí của Nhật (Journal of Japanese Botany) vào năm 2003. Yesanchi sau này được xác nhận là SLC với tên khoa học là Panax vietnamensis var. fuscidiscus, một thứ (variety) mới của sâm Việt Nam.

TS Lê Thị Hồng Vân trên nóc nhà người dân trồng sâm thứ Lai Châu tại H.Kim Bình, Vân Nam (Trung Quốc)
NHÂN VẬT CUNG CẤP
"Câu chuyện về loài sâm Việt có mặt ở làng này cũng thú vị như loài "thuốc giấu" gọi là sâm Ngọc Linh (SNL) của đồng bào dân tộc Xê Đăng ở vùng Ngọc Linh mình vậy", TS Vân chia sẻ. Theo đó, trước đây người làng này sống trên núi cao. Chính quyền thấy họ sống ở đó không an toàn nên xây cho họ khu làng ở vị trí thấp hơn. Vì từ lâu đã biết Yesanchi (SLC - PV) là thuốc rất quý nên khi về chỗ ở mới họ cũng đưa loại cây này về trồng. Điều làm TS Vân ngỡ ngàng là họ trồng SLC trên… nóc nhà. Hỏi kỹ thì được biết sâm trồng trên nóc nhà là những cây sâm tự nhiên mà họ vào rừng đào được. Vì giá SLC tự nhiên rất cao nên họ trồng trên nóc nhà để dễ trông coi. Trên nóc nhà của họ còn trồng các loại dược liệu quý khác mà Việt Nam cũng có như sâm Vũ diệp, Tam thất hoang.

TS Vân cho biết thêm: Trước đây người dân làng này chưa nghĩ tới việc kinh doanh giống SLC có ngoài tự nhiên. Nhưng khi nước ta cạn kiệt SLC tự nhiên thì nhiều người Việt qua Vân Nam lùng mua với giá cao. Lúc đó, người dân Kim Bình, Vân Nam mới vào rừng tìm kiếm SLC và đem về trồng trên mái nhà. Họ đào được những củ sâm tự nhiên rất to, dài cả mét. "Họ trồng không chỉ để bán mà còn bảo tồn các loài dược liệu quý, đặc biệt là SLC", TS Vân nói.

Giàu có nhờ bán sâm Việt cho người Việt​

Ở Vân Nam có hai vùng trồng lớn SLC. Riêng H.Kim Bình nằm sát biên giới với tỉnh Lai Châu (Việt Nam) đã có khoảng 700 hộ trồng SLC với diện tích khoảng 200 ha. "200 ha của họ trồng mật độ dày chứ không phải mật độ thưa như ở núi Ngọc Linh của Việt Nam. Sản lượng mỗi năm họ thu hoạch lên đến khoảng 50 tấn SLC. Có thể nói lượng sâm như vậy lớn gấp nhiều lần sâm Việt (SLC và SNL) do người Việt trồng trên đất nước mình", TS Hồng Vân bày tỏ.
Chúng tôi thắc mắc: "Với lượng SLC lớn như vậy thì thị trường chính để người Trung Quốc tiêu thụ là nội địa ?". TS Hồng Vân cho hay người dân ở Vân Nam vẫn cho là sâm Việt Nam tốt hơn nhiều loại sâm khác. Tuy nhiên, Chính phủ Trung Quốc chưa đưa SVN (thứ Lai Châu - PV) vào Dược điển, và hầu hết SLC trồng ở Vân Nam lại được bán sang Việt Nam. "Ông giáo nói hơn 90% sản lượng SLC do người Trung Quốc trồng được bán sang Việt Nam. Họ trở nên giàu có nhờ bán sâm Việt cho người Việt. Đó là câu chuyện nhức nhối. Chúng ta phải đi đến tận nơi tìm hiểu và để thấy người ta đã trồng sâm Việt Nam như thế nào. Chúng ta đã thật sự biến sâm quý của người Việt trở thành quốc kế dân sinh chưa?", TS Hồng Vân bày tỏ bức xúc.
Đặc biệt, khi PV Thanh Niên đến Công an H.Phong Thổ (Lai Châu) tìm hiểu thì được biết có cả trường hợp người Trung Quốc và người Việt hùn vốn để trồng SLC bên Trung Quốc. Điển hình là trường hợp ông Phàn Lao San, đồng bào người Dao, trú tại bản Sì Choang, xã Vàng Ma Chải, H.Phong Thổ, Lai Châu. Ông Sàn đi làm thuê bên Kim Bình (Vân Nam, Trung Quốc) và quen biết với Phàn Sần Sèng cũng là người dân tộc Dao tại đây, rồi góp 80.000 nhân dân tệ mua giống cây SLC về trồng tại đất của gia đình Sèng. Sau khi sâm được 6 năm tuổi thì cả hai bàn bạc chuyển lậu về Lai Châu bán ra thị trường. "Phi vụ" đưa 35 kg củ SLC về Việt Nam đầu tiên của San và Sèng đã bị Công an H.Phong Thổ phối hợp với các cơ quan chức năng phát hiện.
Tiết lộ của TS Hồng Vân về giá SLC trồng bên Vân Nam thật sự khiến chúng ta phải suy ngẫm: Sâm tự nhiên loại cao cấp họ vẫn bán giá rất cao (khoảng 25.000 USD/kg), nhưng SLC trồng thì phổ biến khoảng 50 - 60 USD/kg sâm tươi; còn loại củ đẹp, 5 - 6 năm tuổi khoảng 150 - 220 USD/kg.
Theo ghi nhận của TS Lê Thị Hồng Vân trong chuyến đi Trung Quốc thu thập mẫu sâm để nghiên cứu thì chưa phát hiện người Trung Quốc trồng sâm Ngọc Linh. Tuy nhiên, chị cũng cho rằng Trung Quốc trồng thành công cả sâm Hàn, sâm Mỹ, sâm Lai Châu với diện tích cũng như sản lượng rất lớn, thì cũng có thể một ngày nào đó người Trung Quốc trồng cả sâm Ngọc Linh.

 

[Xuan]

Sâm 'quốc bảo' Việt là sâm gì?
​

Thiên Thảo

17/12/2023 07:53 GMT+7


Sâm Việt được coi là 'quốc bảo'. Chính phủ cũng đã đưa ra chương trình, định hướng phát triển sâm Việt với nhiều kỳ vọng. Nhưng để kỳ vọng đó trở thành hiện thực còn rất nhiều việc phải làm.


Hầu hết người Việt đang mặc định loại sâm Việt tốt nhất hiện nay là sâm Ngọc Linh (SNL). Nhưng một số nhà khoa học khẳng định có một loài sâm được coi là "em sinh đôi" với SNL vì có hình thái, gen và những "phẩm chất" tương đồng. Đó là sâm Lai Châu (SLC).


Vườn sâm Lai Châu
Quang Viên
Đặt vấn đề một loài sâm Việt cũng có phẩm chất ngang SNL là khá nhạy cảm, dù nhà nước đã xếp loại sâm đó vào hàng "quốc bảo" như SNL. Thực tế SNL đang được truyền thông và người tiêu dùng "ưu ái" hơn. SNL được coi là báu vật, một dược liệu quý không thể bàn cãi bởi nhiều nghiên cứu khoa học trong nước và quốc tế đã khẳng định điều đó. Nhưng nếu chỉ "ưu ái" SNL hơn SLC, một loại sâm quý đã có các nghiên cứu khoa học (dù ít hơn SNL) chứng minh nó như "anh em sinh đôi", có những phẩm chất quý tương tự SNL, thì liệu có công bằng?

Quả sâm Lai Châu

'Người em sinh đôi' của sâm Ngọc Linh thế nào?​

SNL được các nhà khoa học phát hiện rất sớm. Năm 1973, dược sĩ Đào Kim Long bật khóc vì quá vui mừng khi phát hiện SNL tại dãy núi Ngọc Linh, thuộc Kon Tum và Quảng Nam, và đặt danh pháp khoa học cho loài sâm này là Panax articulatus KL Dao. Sau đó, năm 1985, loài sâm này đã có danh pháp khoa học chính thức Panax vietnamensisHa et Grushv.​

Vườn sâm Ngọc Linh
Quang Viên
Nhưng phải đến gần 30 năm, thứ (variety) sâm được coi là "anh em sinh đôi" với SNL mới được công bố, đó là SLC. Điều bất ngờ, công bố này lại được thực hiện bởi những nhà nghiên cứu nước ngoài gồm Trung Quốc và Nhật. Các bài báo của nhóm nghiên cứu này được công bố trên chuyên san uy tín Journal of Natural Products (thuộc Hiệp hội Hóa học Mỹ) vào năm 2002 với loài sâm nghiên cứu là Yesanchi có tên khoa học Panax japonicus. Tuy nhiên, chỉ một năm sau, các nhà khoa học đã "đính chính" loài này là Panax vietnamensis var. fuscidiscus, một thứ mới của sâm VN trên chuyên san nội địa của xứ sở mặt trời mọc Journal of Japanese Botany. Các tác giả nước ngoài đã mô tả đó là một thứ mới của SNL (Panax vietnamensis Ha et Grushv). Vài năm sau đó, các nhà khoa học VN công bố thứ sâm này cũng mọc tự nhiên ở Lai Châu, nên gọi là SLC.

Quả sâm Ngọc Linh


"Dựa vào các công trình nghiên cứu về gen, về thành phần hóa học saponin, SLC không hề thua kém SNL, được coi là anh em sinh đôi với SNL", TS Phạm Quang Tuyến (Viện Nghiên cứu lâm sinh), người dày công nghiên cứu về SLC, cho biết.
Kết quả nghiên cứu "Bảo tồn và phát triển SLC, Tam thất hoang tại các xã vùng cao huyện Mường Tè" do TS Phạm Quang Tuyến và cộng sự thực hiện năm 2018, cũng đã chỉ ra SLC là nguồn gen đặc biệt quý hiếm đối với VN và thế giới. Về dược chất trong SLC thì tất cả các bộ phận của cây đều có thể dùng làm thuốc. Thân rễ thường được dùng làm thuốc bổ, cầm máu, tăng cường sinh lực, chống stress. Lá, nụ hoa dùng làm trà uống có tác dụng kích thích tiêu hóa, an thần. Nghiên cứu định lượng saponin toàn phần bằng phương pháp cân cho thấy hàm lượng saponin toàn phần trong các mẫu SLC và SNL tương đương nhau (khoảng 20%), trong khi các mẫu Tam thất hoang thấp hơn nhiều (khoảng 3%)...
Đặc biệt, kết quả nghiên cứu so sánh đánh giá chất lượng dược liệu cho các loài cùng chi sâm (Panax L.) tại VN ở cùng tuổi, do PGS-TS Đỗ Thị Hà (Viện Dược liệu) và TS Phạm Quang Tuyến thực hiện năm 2018, cho thấy hàm lượng saponin toàn phần trong các mẫu lần lượt là: SNL (22,29%); SLC (21,95%), sâm Vũ diệp (7,5%), Tam thất hoang (7,13%). Kết quả này cho thấy hàm lượng saponin toàn phần của SLC tương đương SNL và cao hơn nhiều so với các loài sâm Vũ diệp, Tam thất hoang.
Chúng tôi tìm gặp TS Lê Thị Hồng Vân (Khoa Dược, Đại học Y Dược TP.HCM), nhà khoa học đam mê nghiên cứu sâm VN như SNL, SLC và sâm Langbiang (SLBA), để hỏi thêm vì sao một số nhà khoa học gọi SLC là "em sinh đôi" cùng SNL. TS Vân cho biết: Sâm VN hiện có 3 thứ đã được công bố gồm SNL (Panax vietnamensis var. vietnamensis), SLC (P. vietnamensis var. fuscidiscus), SLBA (P. vietnamensis var. langbianensis). Tuy nhiên, SLBA chưa được trồng thương mại, chỉ có trong hoang dã và sắp tuyệt chủng vì bị khai thác triệt để. So sánh hình thái của 2 thứ sâm còn lại thì TS Vân cho biết "rất khó phân biệt". Về hóa học, SNL và SLC đều khá tương đồng hàm lượng và thành phần saponin.

Danh phận 'em sinh đôi" của sâm Ngọc Linh​

Ở tầm nhìn quốc gia, SLC hay SNL đều được xếp vào hàng "quốc bảo". Mới đây nhất, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 611/QĐ-TTg ban hành ngày 1.6.2023 với nội dung "Phê duyệt chương trình phát triển sâm VN đến năm 2023, định hướng đến năm 2045". Trong quyết định này chú trọng phát triển vùng nguyên liệu sâm VN quy mô hàng hóa tại các tỉnh Quảng Nam, Kon Tum và Lai Châu. Quyết định cũng nêu rõ hình thành các cơ sở sản xuất giống sâm VN hiện đại tại các địa phương trên cơ sở xác định cụ thể về quy mô diện tích vùng trồng sâm VN phù hợp, đảm bảo hiệu quả, trong đó ưu tiên tại các tỉnh Quảng Nam, Kon Tum, Lai Châu.

Đoàn công tác Hiệp hội Sâm Hàn Quốc thăm vườn sâm Lai Châu tại H.Tam Đường, Lai Châu
TS Phạm Quang Tuyến cung cấp

Năm 2022, Bộ NN-PTNT trao bằng Bảo hộ giống cây trồng đối với cây SLC cho tỉnh Lai Châu. Trong khi đó, Bộ KH-CN có quyết định chấp nhận hợp lệ nhãn hiệu chứng nhận SLC cho tỉnh Lai Châu.
Hiện nay, các nhà khoa học đã thống nhất dùng tên gọi chung là sâm VN (Panax vietnamensis) như trong Dược điển VN cho 3 thứ sâm trong nước đã được công bố gồm SNL, SLC và SLBA. Tuy nhiên, trên thực tế các địa phương có SLC và SNL dường như vẫn chưa chịu gọi chung một tên là sâm VN mà vẫn gọi tên riêng SNL hoặc SLC.
Theo ghi nhận của chúng tôi tại vùng trồng SNL, người trồng và ngay cả một số nhà quản lý vẫn cho rằng nói đến sâm Việt quý nhất là nói về SNL. So sánh về giá cả cũng thấy sự chênh lệch rất rõ. SLC trồng tương đồng năm tuổi, kích cỡ, có giá chỉ bằng 1/2 - 2/3 SNL.
"Tên SNL hay SLC chỉ nên dùng cho sâm VN có chỉ dẫn địa lý tại vùng Ngọc Linh hay Lai Châu. Chẳng lẽ giống SNL trồng ở Sơn La hay Tam Đảo mà vẫn cứ gọi là SNL thì không ổn. Hơn nữa, SLC cũng là một loại sâm quý được gọi quốc bảo thì gọi cả SLC và SNL là sâm VN mới đúng", một nhà khoa học có nhiều năm nghiên cứu về sâm VN bày tỏ quan điểm.
Với tinh thần khách quan, tôn trọng khoa học, chúng tôi tìm gặp các vị giáo sư, tiến sĩ đã có nhiều công trình nghiên cứu sâm VN để lắng nghe quan điểm của họ về SLC với góc nhìn khoa học, đa chiều hơn. (còn tiếp)
SLC là loài cây đặc hữu có phân bố hẹp trên dãy núi Pu Si Lung và giáp ranh H.Mường Tè (Pa Vệ Sử, Ka Lăng, Thu Lũm, Tá Bạ) giáp biên giới với Trung Quốc và dãy núi Pu Sam Cáp nằm giữa các huyện Sìn Hồ (Nậm Tăm, Pu Sam Cáp) và Tam Đường (Khun Há, Bản Giang, Hồ Thầu), tỉnh Lai Châu. SLC phân bố tập trung ở độ cao từ 1.400 - 2.000 m so với mặt nước biển, là cây ưa ẩm, khí hậu mát quanh năm và lạnh về mùa đông.